Początkujący | RE: zwrot z podatku z tytulu ulgi prorodzinnej,a zajecie komornicze
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 października 2004 r.
Ocena sądu wyrażona w wyroku z 26 października 2004 r. (sygn. I ACa 5/04 Apel. W-wa, 2005/3/27) Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że podstawą do ustalenia, czy zwrot podatku podlega egzekucji, czy nie, jest określenie jego charakteru prawnego. Zgodnie z art. 803 k.p.c. tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji ze wszystkich części majątku dłużnika, o ile z treści tytułu nie wynika inaczej. Zgodnie z tą zasadą, wymienionych w k.p.c. kategorii świadczeń wyłączonych spod egzekucji nie należy – zdaniem sądu – interpretować rozszerzająco
Wyłączenia spod egzekucji świadczenia pieniężnego, jakim jest zwrot różnicy VAT, można poszukiwać jedynie w uregulowaniu zawartym w art. 831 § 1 k.p.c., który stanowi (por. pkt 3 artykułu), że co do zasady nie podlegają egzekucji prawa niezbywalne (chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji, albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu – te przypadki w rozpoznawanej sprawie nie wchodzą jednak w grę).
W doktrynie prawa cywilnego przyjmuje się, że o niezbywalności praw rozstrzyga ich szczególny charakter (właściwość zobowiązania) albo przepis prawa. Wierzytelności są na ogół zbywalne, chyba że byłoby to sprzeczne z ustawą, zastrzeżeniem umownym lub właściwością zobowiązania. W ocenie Sądu Apelacyjnego takim właśnie niezbywalnym w świetle prawa cywilnego było (jest) prawo (wierzytelność) podatnika do zwrotu różnicy podatku (zbywalność tego prawa byłaby sprzeczna z ustawą o VAT oraz ordynacją podatkową).
Uchwała Sądu Najwyższego z 26 listopada 2003 r.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego podzielił również Sąd Najwyższy, który w swej uchwale z 26 listopada 2003 r. (III CZP 84/03, Wokanda 2004/5/3) zaliczył do kategorii praw niezbywalnych nadpłatę podatku, w zakresie złożenia zeznania rocznego – dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych. Sąd Najwyższy uznał, że tego rodzaju nadpłata nie może być przedmiotem cesji (art. 509 kodeksu cywilnego). Sąd Najwyższy wskazał, że podatek jest świadczeniem publicznoprawnym, o którego zakresie rozstrzyga ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, będąca w systemie prawa gałęzią w pełni samodzielną. Sąd uznał, że nadpłata podatku nie jest zobowiązaniem podatkowym i nie jest podatkiem, lecz nienależnym świadczeniem majątkowym o charakterze cywilnoprawnym, do którego spełnienia podatnik nie był zobowiązany (art. 410 § 2 k.c.). Kwestia ich przenoszenia pozostaje poza sferą regulacji prawa cywilnego i może być rozstrzygana jedynie na podstawie przepisów prawa publicznego.
Ordynacja podatkowa w sposób szczegółowy uregulowała instytucję nadpłaty podatkowej, w tym także wysokość nadpłaty, zasady i tryb jej ustalania oraz zwrotu, wygaśnięcie prawa zwrotu nadpłaty. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 24 maja 2002 r. (II CKN 892/2000, OSNC 2003/5/74) wskazał, że o nadpłatach i odsetkach od nadpłat orzekają organy podatkowe, a przepisy ordynacji podatkowej nie posługują się pojęciem “nadpłaty o charakterze cywilnym”.
Powyższe uregulowania prowadzą do wniosku, że tryb postępowania dotyczący nadpłat i ich ewentualnego zwrotu jest objęty wyłącznie reżimem ordynacji podatkowej. Dokonując zwrotu nadpłaty w odniesieniu do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, organ podatkowy jest zobowiązany dochować formy przewidzianej w art. 76 § 2 ordynacji. Uregulowanie dotyczące nadpłat zawarte w tej ustawie nie przewiduje stosowania przepisów kodeksu cywilnego. Nie istnieje też potrzeba sięgania do innej gałęzi prawa. Instytucja nadpłaty, w tym także jej zwrotu, została w sposób wyczerpujący uregulowana w ordynacji podatkowej, której przepisy nie mogą być eliminowane bądź ograniczane przez stosowanie instytucji prawa cywilnego, o ile nie wynika to z przepisów prawa podatkowego. Organ podatkowy, dokonując zwrotu nadpłaty, nie może mieć innego wierzyciela, niż wynika to z przepisów prawa podatkowego. Wyrażając pogląd, że nadpłata nie może być przedmiotem przelewu, Sąd Najwyższy stwierdził w omawianej uchwale, że została ona ukształtowana przez ordynację podatkową jako prawo niezbywalne.
ORGAN PODATKOWY, DOKONUJĄC ZWROTU NADPŁATY, NIE MOŻE MIEĆ INNEGO WIERZYCIELA, NIŻ WYNIKA TO Z PRZEPISÓW PRAWA PODATKOWEGO (SN W UCHWALE Z 26 LISTOPADA 2003 R., III CZP 84/03, WOKANDA 2004/5/3).
Uchwała Sądu Najwyższego dotyczyła nadpłaty w rozumieniu ordynacji podatkowej, czyli nadpłacenia lub nienależycie zapłaconego podatku. Niezależnie jednak od tego, w jaki sposób nadpłata powstała, unormowanie dotyczące jej zwrotu jest identyczne dla wszystkich rodzajów nadpłat (z uwagi na jednorodne uregulowanie instytucji nadpłaty jako takiej, w szczególności jeśli chodzi o jej zwrot). Świadczenie to jest prawem niezbywalnym i dotyczy każdej nadpłaty, o jakiej mowa w ordynacji podatkowej.
Wyrok Sądu Najwyższego z 14 września 1999 r.
Kwota zwrotu różnicy podatku stanowi nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 14 września 1999 r., podatek naliczony według ustalonej zasady nie może być traktowany jako nadpłacony.
W przypadku gdy kwota podatku naliczonego jest w okresie rozliczeniowym wyższa od podatku należnego, różnica podatku podlega zwrotowi. W tym przypadku nie ma mowy o wcześniejszej wpłacie podatku w kwocie wyższej niż wymagana lub o jakimkolwiek nienależycie uiszczonym świadczeniu, co jest charakterystyczne dla nadpłaty. Podatnik VAT jest bowiem zobowiązany do uiszczenia podatku naliczonego w cenie towaru lub usługi. Zwrot różnicy podatku następuje na rachunek bankowy podatnika. Uregulowanie to nie daje organom podatkowym żadnej dowolności i swobody w decydowaniu o tym, kiedy, komu i w jaki sposób nadwyżka ma być zwrócona. Co więcej, w orzecznictwie przyjmuje się, że nawet żądania podatnika, aby zwrotu tego dokonano na rzecz innego podmiotu lub aby zwrotem tym zaspokojono inne długi podatnika, nie znajduje podstaw prawnych (por. orzeczenie NSA z 7 stycznia 1998 r., SA/Sz 985/96, przytoczone w uzasadnieniu orzeczenia NSA w Katowicach z 27 października 1999 r.).
PODSUMOWANIE
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że reżim prawny zwrotu różnicy VAT jest w zasadzie taki sam jak przy nadpłacie według przepisów ordynacji podatkowej. Co więcej, w tym przypadku nie ma wątpliwości, że nie chodzi o zwrot nienależnego świadczenia, a o zwrot podatku, który nie był ani nadpłacony, ani nienależny. Jeżeli zaś organ podatkowy nie dokona wpłaty na rachunek bankowy podatnika w terminie, kwotę różnicy podatku (która powinna być zwrócona) traktuje się jako nadpłatę podatku podlegającą oprocentowaniu w rozumieniu przepisów ordynacji podatkowej.
Na podstawie przytoczonej na wstępie oceny Sądu Apelacyjnego należy wnioskować, że tak jak nadpłata w myśl ordynacji podatkowej jest prawem niezbywalnym, taki sam niezbywalny charakter ma wierzytelność podatnika z tytułu zwrotu różnicy podatku, o jakiej stanowi art. 87 ustawy o VAT. Wierzytelność ta, po upływie terminu, w jakim organ podatkowy powinien ją zaspokoić, staje się wierzytelnością mającą charakter nadpłaty w rozumieniu ordynacji podatkowej, która zgodnie z omówionym powyżej stanowiskiem Sądu Najwyższego jest prawem niezbywalnym. Nie ma żadnych podstaw, aby kwotę różnicy VAT – w sytuacji gdy urząd skarbowy w terminie przelał ją na konto podatnika – traktować jako prawo majątkowe zbywalne, a dopiero w przypadku opóźnienia urzędu – jako niezbywalne (z tej racji, że jest nadpłatą).
Reasumując, należy podzielić pogląd, że kwota zwrotu VAT jest prawem niezbywalnym i na podstawie art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. jest wyłączona spod egzekucji sądowej.
|